Κάποτε οι δημοσιεύσεις άρθρων, Πανεπιστημιακών εργασιών, κειμένων, σκέψεων και ιδεών δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Οι ενδιαφερόμενοι, έπρεπε να πάρουν τα χειρόγραφά τους ανά χείρας και να χτυπήσουν την πόρτα μιας εφημερίδας ή ενός εκδοτικού οίκου. Από κει και πέρα, αν οι Εκδότες έδιναν το πράσινο φως τα κείμενα και το υλικό έπαιρναν το δρόμο προς το Τυπογραφείο για να καταλήξει στα χέρια του αναγνωστικού κοινού.
Όταν ο επί σειρά ετών Διευθυντής και Δημοσιογράφος της Ιστορικής εφημερίδας “Αχαρναϊκά Νέα” Γιώργος Νιώρας, διάβασε την ευχάριστη είδηση της χρηματοδότησης για την αποκατάσταση του Αρχαίου Φρουρίου της Φυλής, συνειρμικά η σκέψη του, έτρεξε στο παρελθόν και την προσήλωση του Χρήστου Παππού στα μεγάλης ιστορικής αξίας, μνημεία και κτίσματα του τόπου και μάλιστα πολύ πριν, γίνει Δήμαρχος…
Κάπως έτσι στο mail του Γραφείου Τύπου ήρθε το παρακάτω μήνυμα του πάντα μάχιμου Γιώργου Νιώρα που ανέφερε τα εξής:
Καλό ξημέρωμα …
Σας στέλνω το υλικό της Πανεπιστημιακής εργασίας του απόφοιτου φοιτητή Χρήστου Παππού, όπως μου τον παρέδωσε σε κίτρινο φάκελλο, το έτος 1995, ή 1996 και την δημοσιεύσαμε στα Αχαρναϊκά Νέα. Κράτησα τον φάκελο όπως μου τον έδωσε και τώρα ήθελα να του τον επιστρέψω ως ενθύμιο. με την ευκαιρία όμως της νέας προσπάθειας του για την αποκατάσταση του Αρχαίου Φρουρίου της Φυλής με χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο” που αποτελεί μια διπλή δικαίωση για τον Δήμαρχο Χρήστο Παππού. Αναδείξτε το, με τον τρόπο που εσείς νομίζετε … ‘Άξιος!
Και νομίζουμε ότι ο καλύτερος τρόπος είναι ο γνήσιος και χωρίς πολλά πολλά…
Το κίτρινο σημείωμα που έφτασε στην εφημερίδα, η Εργασία και μερικές φωτό από το Αρχαίο Τείχος των Άνω Λιοσίων αρκούν… με την ελπίδα η Πολιτεία να προχωρήσει στην ανάδειξη και αυτού του σημαντικού Αρχαίου οχυρωματικού έργου , μεγάλης ιστορικής αξίας. Το βέβαιο είναι ότι ο σημερινός Δήμαρχος το παλεύει κι αυτό, εδώ και πολλά χρόνια! Και συγκεκριμένα από τα νιάτα του!
Ακολουθεί αυτούσιο το κείμενο της Εργασίας του Χρήστου Παππού:
Το αρχαίο τείχος των Άνω Λιοσίων (Το τείχος στο Δέμα)
Εργασία του Χρήστου Παππού (1995)
Στο δρόμο που οδηγεί από τα Άνω Λιόσια στον Ασπρόπυργο, στο ύψος του φυλακίου της σιδηροδρομικής γραμμής (μετά την Μ.Α.Κ.) δεξιά και αριστερά της λεωφόρου, σώζεται το αρχαίο τείχος- το Δέμα – κατά τους παλαιότερους κατοίκους.
Το οχυρωματικό αυτό έργο πήρε την ονομασία αυτή γιατί «δένει» τους πρόποδες της Πάρνηθας και του ορούς Αιγάλεω κλείνοντας την ανάμεσα τους δίοδο, από την οποία περνούσε η αρχαία οδός που από τις Αχαρνες οδηγούσε στο Θριάσιο Πεδίο.
«Έπειτα προυχωρούν εν δεξιά έχοντες το Αιγάλεω Όρος δια Κρωπιας έως αφικοντο «€ Α(αρνες, χώρον μέγιστο της Αττικής των Δήμων καλούμενων.
Και καθεζόμενοι ες αυτόν στρατόπεδον τε εποιησαντο χρόνον τε πολύ εμμείναντες έτεμνον».
Ο Θουκυδίδης αναφέρει στο κεφαλαίο αυτό , οτι ο Αρχίδαμος ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων με το στρατό του προήλασε από το Θριάσιο Πεδίο στις Αχαρνές μέσω της Κρωπίας έχοντας δεξιά του το Όρος Αιγάλεω.
Πλησίον των Αχαρνών, στρατοπέδευσε παραμένοντας πολύ χρόνο και λεηλατώντας τον τόπο.
Κατά πολλούς μελετητές ο Αρχίδαμος στρατοπέδευσε στη περιοχή Λίμνη των Άνω Λιοσίων.
Οι Αθηναίοι εξαιτίας της σπουδαιότητας του στενού της Κρωπίας κατασκεύασαν το τείχος για να αποκρούσουν τους εχθρούς που έρχονταν από το Θριάσιο Πεδίο , οι οποίοι από την πεδιάδα των Αχαρνών έκαναν εισβολή στο Αθηναϊκό πεδίο.
Το τείχος αρχίζει από τις Β.Δ κορυφές του ορούς Αιγάλεω συνεχίζει στους λόφους και ανέρχεται στη κορυφή των βουνών στους νότιους πρόποδες της Πάρνηθος.
Το μήκος του είναι περίπου 10 χιλιόμετρα είναι δε κατασκευασμένο από ογκολίθους που έχουν πελεκηθεί και έχουν συναρμολογήσει με απαράμιλλη τέχνη.
Η μορφολογία του εδάφους κατά μήκος του τείχους είναι τέτοια ,που και για τον περιηγητή καθιστάτε δύσκολη η διαδρομή. Πόσο μάλλον δύσκολη ήταν η κατασκευή του τείχους.
Αυτό δημιούργησε μεγάλη εντύπωση σε όλους τους μελετητές, που όπως θα αναφερθεί στη συνεχεία ,το χαρακτήρισαν μεγαλούργημα
…………………………..
Λεζάντα: Φωτ. 1 …Είναι κατασκευασμένο από ογκολίθους που έχουν πελεκηθεί και τοποθετηθεί με απαράμιλλη τέχνη
………………………………
Σήμερα υπάρχει σε όλο το μήκος του, έκτος του τμήματος από το οποίο διέρχεται η λεωφόρος που συνδέει τα Άνω Λιόσια με τον Ασπρόπυργο και έχει ύψος περίπου 1-2m και σε κάποια σημεία είναι πιο ψηλό. Το πλάτος του τείχους είναι περίπου 2m.
Βέβαια στην αρχαιότητα ήταν πολύ υψηλότερο. Στην ελάττωση αυτή του ύψους έκτος από το χρόνο συντέλεσε και το γεγονός ότι οι πέτρες του τείχους αποτέλεσαν δομικά υλικά από την εποχή που έπαψε να είναι απαραίτητο οχυρωματικό έργο.
Η κατασκευή του τείχους δεν είναι συνεχής και κατά διαστήματα υπάρχουν μικρά πλάτος περίπου ενός μέτρου, που λοξές διόδους που έχουν δεξιά και τους, αντειρίδες με μεγάλο πλάτος.
Ο αρχαιολόγος Leake σε μελέτη του , το 1840, αναφέρει τα κενά που υπάρχουν και γράφει ότι οι αντειρείδες είχαν τότε πλάτος πολύ μεγαλύτερο από το πλάτος του τείχους.
…………………………
Φωτ. 2. …υπάρχουν μικρά κενά που αφήνουν λοξές διόδους, έχοντας δεξιά και αριστερά τους αντειρειδες.
……………………………..
Ο λόγος για τον οποίον οι δίοδοι είχαν κατασκευαστεί λοξές – και όχι σε ευθεία γραμμή – ήταν και αμυντικό τέχνασμα αλλά και βοηθούσε σε τυχόν αντεπίθεση.
Ο εχθρός ερχόμενος από το Θριάσιο πεδίο προς την πεδιάδα των Α. Λιοσίων συναντούσε τη αντίσταση των υπερασπιστών του τείχους. Με την είσοδο του στο τείχος μέσα από τις λοξές στενές διόδους περίμενε τον εχθρό νέο χτύπημα από τους στρατιώτες του τείχους, που παρενέδρευαν στις αντειρειδές, που όπως προαναφέρθηκε ήταν εκατέρωθεν των διόδων. Η κατασκευή των αντειρειδών είχε βέβαια και στόχο την στήριξη του τείχους.
Μέσα από τις λοξές αυτές διόδους, ανάλογα με την έκβαση της μάχης, οι υπερασπιστές του τείχους είχαν τη δυνατότητα να κάνουν αντεπίθεση κατά του εχθρού
Μπορεί να διατυπωθεί η άποψη οτι οι δίοδοι ήταν απλά περάσματα σε ειρηνική περίοδο είχαν δε κατασκευαστεί λοξές ,ώστε σε περίοδο πολέμου με συνδυασμό τη φύλαξη πίσω από τις αντειρειδές, να ήταν δύσκολη η πρόσβαση του εχθρού μέσα από το τείχος.
Όμως τα σημεία που έχουν κατασκευαστεί και η συχνότητα τους, απορρίπτουν την πιο πάνω εκδοχή.
Στο πιο ψηλό σημείο του τείχους σώζονται ερείπια κυκλικού κτιρίου που χρησιμοποιούσαν ως παρατηρητήριο και κατάλυμα της φρουράς. Από το κτίριο αυτό έστελνε η φρουρά σήματα με φωτιά και προειδοποιούσε για τον κίνδυνο.
Η θέση του ήταν τέτοια ώστε η φρουρά να μπορεί να επιτηρεί το τείχος καθ’ όλο το μήκος του και φυσικά να έχει άμεση εποπτεία σε όλη την πεδιάδα.
Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο χρόνος κτήσεως του τείχους.
Ορισμένοι χρονολογούν την οικοδόμηση του στους πρώιμους ιστορικούς χρόνους όταν οι Αθηναίοι βρίσκονταν σε πόλεμό με τους Ελευσίνιους.
Ο αρχαιολόγος Γ.Κ Γαρδικας σε μελέτη του το 1920 ,για την περιοχή των Άνω Λιοσίων, αναφέρει ότι κατασκευάστηκε πριν το Πελοποννησιακό Πόλεμό.
Το συμπέρασμα αυτό διατυπώνεται γιατί από το μήκος του το μέγεθος και την κατασκευή του, συγκαταλέγεται με τα άλλα μεγαλουργήματα που οι Αθηναίοι κατασκεύασαν όταν η πόλη ήταν σε ακμή δηλαδή πριν την έναρξη του πελοποννησιακού πολέμου.
Για το τείχος όμως δεν γίνεται αναφορά από τον Θουκυδίδη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμό.
Αν δεχτούμε την ύπαρξη του τείχους την περίοδο, αυτή δεν μας προξενεί εντύπωση το γεγονός της μη αναφοράς του , γιατί το τείχος σύμφωνα ίσως με σχέδιο του Περικλή ήταν αφύλακτο και δεν έγινε μάχη.
Γιατί η φύλαξη του τείχους λόγω του μεγάλοι μήκους του, 10χμ, χρειαζόταν πολλές χιλιάδες μαχητές.
Ο Περικλής δεν ήθελε να θυσιάσει τον στρατό της πόλης για τα κτήματα της Αττικής, αφού οι Αθηναίοι είχαν πολλά κτήματα και συγκεκριμένα τα κτήματα του Περικλή έφταναν μέχρι τη περιοχή του Καματερού.
Ο Αρχίδαμος έκαψε τα σπαρτά και τα αμπέλια στην πεδιάδα των Άνω Λιοσίων και στην πεδιάδα των Αχαρνών , για να αναγκάσει τους Αθηναίους να βγουν από τα τείχη και να τους νικήσει, αλλά τους συγκράτησε ο Περικλής.
Σύμφωνα με το σχέδιο του Περικλή η κατανομή των Αθηναϊκών δυνάμεων ήταν να μην διασπάσουν οι δυνάμεις και να ριψοκινδυνεύσουν σε διάφορα σημεία , αφού η δύναμη των Πελοποννησίων ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη.
Ο Γερμανός αρχαιολόγος Leake παρατήρησε στο στενό του Δαφνίου οχυρώσεις που και με τη βοήθεια της φυσικής οχύρωσης του εδάφους καθιστούσαν πολύ επικίνδυνη την προέλαση από εκεί.
Έτσι ο Αρχίδαμος προτίμησε να περάσει από το στενό της Κρωπίας που ήταν πλατύτερο και το τείχος λόγω του μεγάλου μήκους του ήταν αφύλακτο για οικονομία δυνάμεων.
Οι αρχαιολόγοι J.E. Jones ,L. Sacket και G.M.J Eliot .βασιζόμενοι στη μελέτη της τεχνικής ανεγέρσεως του τείχους, διατύπωσαν την άποψη ότι η κατασκευή του άρχισε στα μέσα του 4 ττ.χ. αιώνα.
Στην πιο πάνω άποψη συγκλίνει και το γεγονός , ότι μετά από έρευνες Ιταλών αρχαιολόγων βόρεια του φυλακίου της αρχαιολογικής γραμμής βρέθηκε οικία των κλασσικών χρόνων.
Από τα όστρακα και τα αγγεία που βρέθηκαν βγαίνει το συμπέρασμα ότι η οικία κατοικήθηκε
στα μέσα του 4 π.χ αιώνα όταν κατά την άποψη αυτή κατασκευάστηκε το τείχος.
Ευρήματα από την περιοχή φυλάσσονται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο Πειραιώς.
Ο αρχαιολόγος Sterling Dow το χαρακτηρίζει σαν ένα από τα πλέον καταπληκτικό και μυστηριώδη μνημεία της ελληνικής αρχαιότητας και το παρομοιάζει εφάμιλλο με το οχυρό των Ινκα στο Sacsahuaman στο Περού.
Από διηγήσεις παλαιών κατοίκων που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία στην περιοχή στις αρχές της δεκαετίας του 60 ομάδα Αμερικανών αρχαιολόγων είχε επισκεφθεί επανειλημμένα το παρατηρητήριο.
Από το σημείο αυτό παρ’ ολη την μόλυνση της ατμόσφαιρας ο επισκέπτης έχει πανοραμική άποψη αντικρίζοντας το Σαρωνικό και τη Σαλαμίνα μέχρι τα Μέγαρα και τα βουνά της Πελοποννήσου.
Το Δέμα ακόμα και σήμερα στέκεται αμυνόμενο στην άναρχη εξέλιξη και την αδιαφορία, ξεχασμένο μεγαλούργημα για να θυμίζει σε εμάς και του απογόνους μας την ένδοξη ιστορία των προγονών μας.
Περιμένει να γίνουν πράξη οι εξαγγελίες του Πρωθυπουργού στα Άνω Λιόσια για την ανάδειξη του, ώστε να λάβει και αυτό τη θέση που του ανήκει στα μνημεία της ανθρωπότητας.
Χρήστος Παππούς
Βιβλιογραφία
Πρακτικά Αρχαιολογικής Εταιρίας
Γ.Κ. Γαρδικα -Π.Α.Ε Δήμοι της Αττικής-1920
Leake-Westermann Die Demen von Attica – 1840
Θουκυδίδης τομος B’
Οδηγός Δήμου Ανω Λιοσίων (από μελετη Δ. Καλλιερη)
Ομιλία για τα Ανω Λιόσια (Δ. Γιωτα)
Συν. Διάφορες φωτογραφίες από το τείχος στο Δέμα.
